شما در هر زمینه‌ای که وارد شوید و فعالیت داشته باشید، می بایست اصطلاحات، تعاریف و قوانین آن حوزه را کاملا شناخته باشید و بر همه آنها مسلط باشید، در نتیجه خواهید توانست نتیجه مطلوبی از این حوزه و فعالیت در آن بگیرید. در حوزه ی حمل و نقل و صادرات و واردات کالا نیز این موضوع صادق است. یکی از اصطلاحات پرکاربرد خصوصا در حوزه صادرات و واردات کالا FOB است. اگر قصد ورود به صنعت حمل و نقل را دارید، یا در بخشی از فعالیت هایتان، نیاز به واردات یا صدرات کالا را دارید، و می‌خواهید از خدمات شرکت‌های بازرگانی استفاده کنید یا مستقیمان خودتان می خواهد به عنوان یک شرکت بازرگانی نسبت به واردات و یا صادرات کالا اقدام کنید، باید بدانید FOB چیست.
در این مقاله، به تفصیل در خصوص FOB صحبت خواهیم کرد.
البته همانطور که در مقاله اصطلاحات حمل و نقل بین المللی نیز خواندیم، در این حوزه اصطلاحات و روش‌های حمل زیادی وجود دارد، که لازم است با همۀ آنها آشنا شوید. در این مقاله قصد داریم به پاسخ سوال «فوب چیست؟» بپردازیم. و همچنین روش‌های مختلف آن را با هم بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
فوب چیست؟
fob مخفف چیست؟ FOB مخفف کلمۀ Free On Board بوده و به معنی تحویل کالا در محل اصلی حمل بار است. اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم، به تمامی هزینههای حمل کالا از مبدأ تا محل اصلی حمل بار فوب می‌گویند. محل اصلی حمل بار می‌تواند عرشه کشتی، فرودگاه، راه‌آهن و… باشد، که کاملا بستگی به این دارد که از کدام روش حملونقل (حمل دریایی، زمینی یا حمل هوایی) استفاده شود.
بعد از اینکه بار به محل اصلی رسید، همۀ هزینههای بعد از آن به عهدۀ خریدار بوده و خودش باید پرداخت کند. برای مثال زمانی که قرار است کالا از طریق کشتی بارگیری و منتقل شود، فروشنده وظیفه دارد تا زمانی که کالا در بندر بارگیری شود و روی عرشه کشتی قرار بگیرد تمامی هزینه‌ها را تقبل کند. اما پس از آن همۀ مسئولیت بار چه از لحاظ هزینه و چه خطرات احتمالی و سلامت بار به عهده خریدار بوده و باید پرداخت کند.
تاریخچه FOB چیست؟
تاریخچۀ استفاده از اصطلاح Fob یا «تحویل کالا روی عرشه» به زمان‌های خیلی دور برمی‌گردد. در گذشته از کشتی‌های بادبانی برای حملونقل کالا استفاده می‌کردند. کارگران بارها را به صورت دستی روی عرشه منتقل می‌کردند. و از واژه فوب برای هزینههای حمل کالا با کشتی استفاده می‌شد. دلیل اینکه FOB چرا فقط برای حملونقل دریایی استفاده می‌شد، این است که: اصلی‌ترین روش حملونقل در آن زمان‌ها از روش دریا و کشتی بود و بیشتر نقل و انتقالات از این روش انجام می‌شد.
البته با گذشت زمان و روی کار آمدن خطوط حملونقل هوایی و زمینی و نیز پیشرفت تکنولوژی از اصطلاح FOB (Free on Board) در انواع روش‌های حملونقل استفاده می‌شود.
Incoterms چیست؟
قبل از اینکه وارد جزییات فوب بشویم، بهتر است مفهوم اینکوترمز را نیز بدانیم.
برای اینکه تجارت در سطح بین‌الملل یک استاندارد جهانی داشته باشد و قوانین و اصطلاحات یکسانی در سطح جهانی داشته باشد، اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) قوانین و اصطلاحاتی را به منظور ایجاد یک زبان استاندارد جهانی طراحی کرده است و لیستی از اصطلاحاتی که در حملونقل استفاده می‌شود را ارائه کرده است. به این اصطلاحات بین‌المللی بازرگانی اینکوترمز می‌گویند.
Incoterms در واقع همۀ مسائل مربوط به حمل کالا و وظایف فروشنده و خریدار را تعیین می‌کند. مسائلی مانند: حمل کالا، واردات و صادرات کالا، ترخیص کالا، مسئول پرداخت هزینه‌ها و نیز انتقال کالا.
در پاسخ به سؤال رابطۀ ارتباط اینکوترمز و fob چیست نیز باید بگوییم: دربارۀ Fob نیز اینکوترمز به‌طور دقیق وظایف و مسئولیت‌های خریدار و فروشنده را مشخص می‌کند.
ویژگی‌های fob چیست؟
در حالت کلی بر اساس فوب مسئول ضررهای احتمالی تعیین می‌شود. به بیانی ساده‌تر یعنی؛ fob اصطلاحی تجاری است که در صورت آسیب دیدن یا از بین رفتن کالا در حین حمل، نشان‌دهندۀ این است که مسئولیت به‌عهده خریدار است یا فروشنده؟
بر اساس فوب تمامی تعهدات بین خریدار و فروشنده تقسیم شده و مسئولیت هر کدام از ریسک‌ها و هزینه‌ها و وظایف تعیین می‌شود.
در واقع می‌توان در جواب fob چیست؟ گفت فوب طرحی کلی از مدیریت حملونقل کالا از زمان خروج از انبار تا تحویل آن به خریدار است و دارای شرایط و ضوابط پیچیده‌ای است که باید با آگاهی کامل این قرارداد را منعقد کنید.
حالت‌های مختلف حمل با شرایط FOB کدامند؟
تا اینجا دانستیم که FOB چیست؟ در ادامه شرایط کلی حالات مختلف FOB را ذکر می‌کنیم؛ اما در شرایطی ممکن است جزییات بیشتری داشته باشد که در چنین مواقعی این جزییات را در پیش فاکتور (PI) و بارنامه (BL) ذکر می‌کنند.
۱) FOB Origin, Freight Prepaid: این شرایط به این معناست که فروشنده تمامی هزینههای حملونقل کالا را باید بپردازد و خریدار نیز باید هزینه بیمه را تقبل کند.
۲) FOB Origin, Freight Collect: در چنین شرایطی خریدار باید تمامی هزینههای حملونقل کالا و نیز بیمه را از مبدأ تا مقصد بپذیرد و آنها را پرداخت کند.
۳) FOB Origin, Freight Prepaid, & Charged Back: طبق این شرایط فروشنده هیچ وظیفه‌ای دربارۀ پرداخت هزینههای حمل و انتقال ندارد و هیچ هزینه‌ای را پرداخت نمی‌کند. از طرفی هزینۀ حمل را به فاکتور فروش اضافه می‌کند و خریدار موظف است، هزینه حمل را یک‌جا و کامل پرداخت کند. علاوه بر این هزینۀ بیمه نیز از مبدأ تا مقصد به عهده خریدار بوده و باید بپردازد.
۴) FOB Destination, Freight Prepaid: در این شرایط خریدار مسئولیت هیچ هزینه‌ای را تقبل نمی‌کند و تمامی هزینه‌ها از حمل و انتقال گرفته تا بیمه به عهده فروشنده بوده و باید پرداخت کند.
۵) FOB Destination, Freight Collect: این شرایط به معنی آن است که هزینههای بیمه و همچنین مسئولیت بار و امینت آن نیز به عهده فروشنده بوده و باید آن را تقبل کند. اما هزینۀ حملونقل به عهده خریدار بوده که در زمان تحویل کالا موظف است آن را پرداخت کند.
۶) FOB Destination, Freight Collect, and Aloowed: طبق این شرایط هزینه منتقل کردن کالا و حمل آن به عهده خریدار بوده و خود خریدار هزینه را به فاکتور اضافه می‌کند. از طرفی فروشنده نیز مسئول امنیت و سلامت کالا و بار بوده و باید آن را سالم به مقصد رسانده و تحویل دهد.
فوب مبدأ چیست؟ (FOB Shipping Point)
اگر محموله‌ای در محل فروش به عنوان فوب مبدأ تعیین شده باشد، به این معنی است که مسئولیت بار بعد از خروج از محل فروش به‌کلی به عهده خریدار است و فروشنده فروش را به‌طور کامل ثبت می‌کند. در چنین شرایطی خریدار مالک محموله محسوب می‌شود و باید تمامی هزینههای حملونقل را پرداخت کند. حتی اگه آسیبی به محموله رسید نیز به عهده خریدار بوده و فروشنده مسئولیتی ندارد. اگر بخواهیم مختصر بگوییم در فوب مبدأ پس از خروج از انبار فروش، مالک بار خریدار بوده و تمامی مسئولیت‌های آن به عهده خودش می‌باشد.
فوب مقصد چیست؟ (FOB Destintaion)
در این روش مسئولیت بار از انبار فروش تا محل تعیین شده و حملونقل آن به عهده فروشنده بوده و در نتیجه از نظر قانونی نیز فروشنده مالک محموله است. پس از تحویل محموله به خریدار مالکیت از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود و مسئولیت‌ها و هزینههای نیز به عهده خریدار خواهد بود.
مزایا و معایب FOB چیست؟
تا اینجای مقاله با فوب آشنا شدیم و دانستیم fob یعنی چه؟ همچنین حالت و شرایط مختلف آن و فوب مبدأ و فوب مقصد را نیز شناختیم. در ادامه مزایا و معایب آن را نیز بررسی می‌کنیم، با ما همراه باشید.
مزیت‌های FOB چیست؟
الف: فروشنده پروسه صادرات را در محدوده محلی را اداره می‌کند. و بعد از تحویل وظیفه‌ای ندارد.
ب: خریدار می‌تواند روی هزینههای حمل و انتقال کنترل داشته باشد.
معایب فوب چیست؟
الف: فروشنده پتانسیل ثبت هزینه حملونقل محلی را دارد.
ب: برای هر واحد بار هزینههای بیشتری ایجاد می‌شود.
FOB چه تفاوتی با CIF دارد؟
شاید برای شما سوال پیش بیاید که تفاوت با فوت با DIF چیست؟ در CIF فروشنده باید بار را به نزدیک‌ترین بندر برساند و آنها را بارگیری کند. همچنین هزینههای نقل و انتقال دریایی و ارسال بار به بندر مدنظر خریدار به عهده فروشنده است. در صورتی که در FOB فروشنده تنها وظیفۀ رساندن بار به نزدیک‌ترین مقصد را دارد و بعد از آن همۀ مسئولیت‌ها از فروشنده سلب و به عهده خریدار است.
نکات مهم در استفاده از روش fob
نکات مهم در fob چیست؟ می‌دانیم که fob به این معنا است که کالاها یا محصولات را باید در یک نقطه خاص و یک زمان مشخص تحویل بگیریم. اما در زمان انعقاد قرارداد فوب مواردی وجود دارد که توجه به آنها بسیار حائز اهمیت است. این نکات عبارتند از:
زمان و مکان تحویل
مشخص کردن دقیق زمان و مکان تحویل کالا با استفاده از فوب اولین نکته‌ای است که باید به آن‌توجه کنید. شما باید دقیقاً بدانید که کالاها یا محصولات کی و کجا به شما تحویل داده می‌شوند.
هزینههای حملونقل
هزینه حملونقل کالاها چقدر است؟ از عوامل مهم در مشخص شدن هزینه‌ها می‌توان به روش حملونقل آن اشاره کرد. بنابراین مهم است که چه روشی را برای انتقال کالا انتخاب کنید.
مسئولیت‌ها
فرآیند انتقال کالا همواره با چالش‌هایی همراه است که برخی از آنها ممکن آسیب‌هایی را به محموله بار وارد کند. لازم است که شما مشخص کنید در صورتی که مشکلی پیش بیاید، چه کسی مسئول حل کردن و جبران آن است.
کیفیت محصول
از دیگر نکات مهم می‌توان به اطمینان از کیفیت محصول اشاره کرد. شما باید مطمئن شوید که محصولاتی که می‌خواهید تحویل بگیرید، دقیقاً مطابق با توقعات و کیفیت مورد نظر شما هستند.
قوانین محلی و بین‌المللی
قبل از هر تجارت و معامله‌ای آگاهی کامل از قوانین اینکوترمز و قوانین محلی الزامی است. شما باید با قوانینی که در کشور مبدأ یا در کشور فرستنده وجود دارد، آشنا باشید.
مذاکره‌ها
اگر قصد دارید با دیگران مذاکره کنید، باید آماده باشید و دقت کنید که همه نقاط مهم را مطرح کنید.
ریسک‌ها
خطرات یا مشکلاتی که ممکن است در مسیر تحویل به وجود بیایند را بشناسید و برنامه‌هایی برای مواجه شدن با آنها داشته باشید.
قیمت فوب چیست؟
همانطور که گفتیم FOB اصطلاحی حقوقی و بین‌المللی است. طبق این قانون فروشنده موظف است تمامی هزینههای حمل کالا را از انبار تا محل حمل و بارگیری اصلی بپردازد. به بیانی دیگر فروشنده متعهد می‌شود کالا را روی عرشه کشتی به خریدار تحویل دهد. همچنین تمامی هزینههای حمل کالا از انبار فروشنده تا روی عرشه به عهده فروشنده بوده و موظف است آن را پرداخت کند. از طرفی دیگر خریدار نیز باید تمامی هزینههای حملونقل از عرشه کشتی تا مقصد نهایی و نیز بیمه را پرداخت کند.
به‌طور کلی هزینههای حملونقل کالا از انبار فروشنده تا مقصد نهایی عبارتند از: هزینههای حمل و انتقال کالا از انبار تا بندر مبدأ، بارگیری کالا، حملونقل کالا به‌وسیله کشتی تا بندر مقصد، تخلیه بار از کشتی در بندر مقصد، انتقال کالا از بندر مقصد تا مقصد نهایی.
فوب خلیج‌فارس چیست؟
قیمت فوب به معنی قیمت کالا از ابتدای حمل تا لحظۀ تحویل روی کشتی است. بر اساس قوانین اینکوترمز و تجارت بین‌المللی در شرایط فوب تمامی هزینههای حمل کالا تا محل اصلی بارگیری به عهده فروشنده بوده و تمامی هزینههای بعدی از قبیل کرایه حمل، تعرفه‌های وارداتی، بیمه و… به عهده خریدار است.
از آن‌جایی که می‌دانید ارسال بار می‌تواند به هر یک از روش‌های هوایی، دریایی و زمینی صورت گیرد. چنانچه از راه خلیج‌فارس باشد و بارگیری روی کشتی انجام شود، قیمت‌گذاری آن بر اساس فوب خلیج‌فارس است. قیمت فوب خلیج‌فارس به معنای هزینه‌ای است که زمان تحویل کالا روی عرشه کشتی باید پرداخت شود. این قیمت فوب، کمترین قیمت یک کالا محسوب می‌شود.
تحویل کالا روی عرشه کشتی به این معنا است که فروشنده کالا را از محل اصلی حمل کرده و تمامی هزینه‌ها و ریسک‌های حمل را می‌پذیرد. سپس کالا را برای صدور ترخیص کرده و روی عرشه کشتی به خریدار تحویل می‌دهد. از آن زمان به بعد تمامی این مسئولیت‌ها به عهده خریدار است.
لازم به ذکر است که باتوجه به محل بارگیری و تحویل کالا این اصطلاح نیز دست‌خوش تغییر می‌شود. به عنوان مثال قیمت فوب خلیج مکزیک یکی از این اصطلاحات است.
قیمت فوب خلیج فارس چیست؟
قیمت‌گذاری بر مبنای فوب خلیج‌فارس یعنی قیمتی که کالا در زمان تحویل روی عرشه کشتی دارد. به یک مثال این موضوع را واضح‌تر بیان خواهیم کرد.
فرض کنید کالایی در پکن تولید می‌شود. تولید‌کننده این کالا را با هزینه ۲۰ دلار تولید کرده و با اضافه کردن ۱۵ دلار به‌عنوان سود، آن را ۳۵ دلار به‌فروش می‌رساند.
فروشنده کالا را به عرشه کشتی در بندر شانگهای رسانده است. باتوجه به اینکه هزینه حملونقل کالا به بندر مقصد ۵ دلار شده است، خریدار آن را ۴۰ دلار تحویل می‌گیرد.
هزینه انتقال کالا از بندر مقصد تا تهران نیز ۱۰ دلار بوده و بنابراین کالا در تهران با قیمت ۵۰ دلار به بنکداری فروخته می‌شود. بنکدار ۱۰ دلار بابت هزینه انبارداری و ۵ دلار نیز به‌عنوان سود به اضافه می‌کند و کالا را با قیمت ۶۵ دلار به خرده‌فروش می‌دهد.
خرده‌فروش نیز با اضافه کردن ۱۵ دلار برای سود، کالا را با قیمت ۸۰ دلار در تهران به مشتری می‌فروشد.
این فرآیند نشان می‌دهد که هزینه تولید کالایی ۲۰ دلار بوده، خریدار آن را ۴۰ دلار تحویل گرفته و مصرف‌کننده نهایی آن را با مبلغ ۸۰ دلار خریداری کرده است. با توجه به این فرآینده قیمت فوب خلیج‌فارس ۴۰ دلار است.
در واقع قیمت فوب پائین‌ترین قیمت یک کالا است. لازم به ذکر است که قیمت فوب تنها در خلیج‌فارس نیست و در نقاط دیگری مانند خلیج مکزیک و… نیز وجود دارد. محل تحویل کالا باتوجه به مقصد نهایی تعیین می‌شود.
کلام آخر
FOB یا فوب یکی از قراردادهای بین‌المللی در اینکوترمز بوده که در زمینه حملونقل کالا است. فوب مشخص می‌کند در صورتی که کالایی آسیب ببیند یا از بین برود مسئولیت آن به عهده چه کسی است. همچنین مشخص می‌کند هزینههای حملونقل و بیمه به عهده چه کسی بوده و فروشنده یا خریدار باید پرداخت کنند. فوب حالت‌های مختلفی دارد که در این نوشته به آنها پرداختیم. هر کدام از این حالات شرایط خاصی را برای خریدار یا فروشنده به وجود می‌آورد. امیدوارم از خواندن این نوشته لذت برده باشید.